कृष्णा फळ (पॅशन फ्रूट) - सविस्तर लेख 

(प्रशांत काळे,  श्रीराम मिरजकर)

**कृष्णा फळ (पॅशन फ्रूट): पोषणमूल्यांचा खजिना**  

कृष्णा फळ, आपल्या अनोख्या चवीनं आणि समृद्ध पोषणमूल्यांमुळे, संपूर्ण जगभरात लोकप्रिय होत आहे. हे फळ केवळ स्वादिष्ट नसून आरोग्यासाठीही अत्यंत लाभदायक आहे. उष्णकटिबंधीय प्रदेशात नैसर्गिकरित्या वाढणाऱ्या या फळाची लागवड आता व्यावसायिक स्तरावर मोठ्या प्रमाणात केली जाते. यामध्ये जीवनसत्त्वे, खनिजे, अँटिऑक्सिडंट्स मुबलक प्रमाणात आढळतात, त्यामुळे हे फळ हृदयसंबंधी विकार, मधुमेह आणि रोगप्रतिकारशक्ती वाढवण्यासाठी उपयुक्त ठरते. या लेखात आपण कृष्णा फळाची उत्पत्ती, विविधता, लागवडीच्या आधुनिक तंत्रज्ञानापासून ते बाजारपेठेतील मागणीपर्यंत सविस्तर माहिती जाणून घेणार आहोत.

१. उत्पत्ती केंद्र (Centre of Origin)

कृष्णा फळ (Passion Fruit) हे मूळचे दक्षिण अमेरिकेतील ब्राझील, पराग्वे आणि अर्जेंटिना या प्रदेशातील आहे. या ठिकाणी नैसर्गिकरित्या मोठ्या प्रमाणावर त्याची लागवड आढळते.

२. वितरण आणि विविधता (Distribution and Diversity)

कृष्णा फळाचा प्रसार संपूर्ण उष्णकटिबंधीय आणि उपोष्णकटिबंधीय भागांमध्ये झाला आहे. प्रमुख उत्पादक देशांमध्ये ब्राझील, पेरू, कोलंबिया, इक्वाडोर, केनिया, झिम्बाब्वे, भारत आणि श्रीलंका यांचा समावेश होतो. भारतात हे फळ प्रमुखतः केरळ, तामिळनाडू, कर्नाटक, मिझोराम, नागालँड आणि सिक्कीम या राज्यांमध्ये आढळते.

३. जंगली प्रजाती (Wild Relatives)

कृष्णा फळाच्या काही जंगली जाती निसर्गात आढळतात. त्यापैकी Passiflora caerulea, Passiflora ligularis, आणि Passiflora foetida या जातींना विशेष महत्त्व आहे. या जाती उष्णकटिबंधीय वातावरणात नैसर्गिकरित्या वाढत असल्याने त्यांचा उपयोग नवीन जाती विकसित करण्यासाठी होतो.

४. नवीन विकसित वाण (New Varieties)

कृष्णा फळाच्या नवीन सुधारित जातींमध्ये:

- Kaveri (हायब्रीड वाण, भारत)

- Purple Passion (जास्तीत जास्त गोडसर फळे देणारी जात)

- Yellow Passion (सौम्य चव असलेली, प्रक्रिया उद्योगासाठी उपयुक्त)

- Sweet Passion (गोडसर आणि उच्च उत्पादन क्षमता असलेली जात)

५. प्रसार पद्धती (Propagation Methods)

कृष्णा फळाची लागवड दोन प्रकारे केली जाते:

- बिया द्वारे प्रसार: साधारणतः 2-3 आठवड्यांत अंकुर येतात, परंतु बियांद्वारे लागवडीत अनिश्चित उत्पादन आणि फळांच्या गुणवत्तेत फरक पडतो.

- कलम पद्धत: रोपांची गुणवत्ता टिकवण्यासाठी प्रामुख्याने ग्राफ्टिंग आणि कटिंगच्या माध्यमातून सुधारित जातींची लागवड केली जाते.

६. कृषी/शेतीकी पद्धती (Agronomic Practices)

- हवामान: कृष्णा फळासाठी उष्ण आणि समशीतोष्ण हवामान उपयुक्त असते. 20-30°C तापमान आणि मध्यम प्रमाणातील पाऊस यासाठी आवश्यक आहे.

- माती: चांगल्या निचऱ्याची आणि सेंद्रिय पदार्थयुक्त चिकणमाती अथवा वालुकामय माती सर्वोत्तम ठरते. मातीचा pH 6.5-7.5 असावा.

- लागवड: साधारणतः 2.5 x 2.5 मीटर अंतरावर रोपांची लागवड केली जाते.

७. खत व्यवस्थापन (Fertilizer Requirement)

- नत्र (N), स्फुरद (P), आणि पालाश (K) यांचे प्रमाण योग्य पद्धतीने दिल्यास उत्पादन वाढते.

- NPK खताचे प्रमाण: प्रति झाड 200:150:200 ग्रॅम (वार्षिक)

- सेंद्रिय खत: शेणखत किंवा कंपोस्ट 10-15 किलो प्रति रोप

- सूक्ष्म अन्नद्रव्ये: झिंक, बोरॉन, मॅग्नेशियम यांची पूर्तता करणे आवश्यक आहे.

८. काढणी हंगाम (Harvesting Seasons)

कृष्णा फळाची पहिली काढणी लागवडीनंतर 10-12 महिन्यांत होते. हंगाम प्रदेशानुसार बदलतो:

- भारतात जून-सप्टेंबर आणि मार्च-मे या कालावधीत काढणी होते.

- फळे झाडावर पिकून गळतात, तेव्हा ती गोळा करणे सर्वात योग्य असते.

९. वर्गीकरण, ग्रेडिंग आणि पॅकिंग (Sorting, Grading, and Packing)

- वर्गीकरण: मोठ्या, मध्यम आणि लहान फळांमध्ये वर्गीकरण केले जाते.

- ग्रेडिंग: A, B, C अशा तीन गटांमध्ये फळे गोडसरपणा आणि आकारानुसार विभागली जातात.

- पॅकिंग: फळे 5-10 किलो क्षमतेच्या टोपलीमध्ये किंवा झाकलेल्या पेटीत ठेवली जातात.

१०. प्रक्रिया आणि उत्पादने (Processing and Products)

कृष्णा फळातून अनेक प्रकारची उत्पादने तयार केली जातात:

- रस (Juice): ताज्या फळांचा गाळलेला रस

- जॅम आणि जेली: गोडसर आणि आंबट चव असलेले जॅम

- स्क्वॅश: साखर, लिंबू रस आणि कृष्णा फळाचा अर्क यांचे मिश्रण

- आइसक्रीम आणि शेक्स: चव आणि सुगंधासाठी याचा उपयोग केला जातो.

- फळ पावडर: टिकाऊपणा वाढवण्यासाठी पावडर स्वरूपात साठवणूक केली जाते.

११. बाजारपेठ आणि मागणी (Marketing and Demand)

कृष्णा फळाची जागतिक आणि स्थानिक बाजारात मोठी मागणी आहे:

- आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठ: अमेरिका, युरोप, ऑस्ट्रेलिया येथे कृष्णा फळ आणि त्याची उत्पादने मोठ्या प्रमाणावर निर्यात केली जातात.

- भारतीय बाजारपेठ: दक्षिण भारतात आणि ईशान्य भारतात मोठ्या प्रमाणावर खप आहे.

- ऑर्गेनिक शेती: ऑर्गेनिक प्रमाणपत्र असलेल्या कृष्णा फळाची बाजारपेठ अधिक मूल्यवान ठरते.

उपयोग आणि फायदा

कृष्णा फळ हे एक पोषणमूल्याने समृद्ध फळ आहे. याची लागवड, उत्पादन आणि प्रक्रिया उद्योगांसाठी मोठी संधी उपलब्ध आहे. योग्य व्यवस्थापन आणि सुधारित कृषी तंत्रज्ञान वापरल्यास हे पीक शेतकऱ्यांसाठी अत्यंत फायदेशीर ठरू शकते. कृष्णा फळ, हे आपल्या आरोग्यासाठी अत्यंत लाभदायक आहे. यात कार्बोहायड्रेट्स, पोटॅशियम, सोडियम, व्हिटॅमिन सी, ए, डी, के, ई, लोह, फॉस्फरस, अँटिऑक्सिडंट्स इत्यादी अनेक पोषक तत्वं आढळतात. ही पोषकतत्वे आपल्या शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यासाठी खूप उपयुक्त आहेत. 

१. रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवते:

कृष्णा फळात मुबलक प्रमाणात व्हिटॅमिन सी आणि अँटिऑक्सिडंट्स असतात, जे शरीराची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवण्यास मदत करतात. हे पोषक तत्त्वे शरीरातील मुक्त रॅडिकल्सना निष्क्रिय करून संसर्ग आणि आजारांपासून संरक्षण करतात. 

२. हृदयाचे आरोग्य सुधारते:

या फळातील पोटॅशियम आणि फायबर हृदयाच्या आरोग्यासाठी लाभदायक आहेत. पोटॅशियम रक्तदाब नियंत्रित ठेवण्यास मदत करते, तर फायबर कोलेस्टेरॉलची पातळी कमी करण्यास सहाय्य करते, ज्यामुळे हृदयविकाराचा धोका कमी होतो. 

३. पचनक्रिया सुधारते:

कृष्णा फळात उच्च प्रमाणात फायबर असते, जे पचनक्रिया सुधारण्यास मदत करते. फायबर आहारातील अन्नाचे योग्य पचन सुनिश्चित करते आणि बद्धकोष्ठतेसारख्या समस्यांपासून आराम देते. 

४. डोळ्यांचे आरोग्य राखते:

या फळातील व्हिटॅमिन ए डोळ्यांच्या आरोग्यासाठी महत्त्वपूर्ण आहे. हे व्हिटॅमिन दृष्टिक्षेप सुधारण्यास मदत करते आणि मोतीबिंदू तसेच रातांधळेपणा यांसारख्या डोळ्यांच्या आजारांचा धोका कमी करते. 

५. हाडे मजबूत करते:

कृष्णा फळात लोह, तांबे, मॅग्नेशियम आणि फॉस्फरस यांसारखे खनिजे आढळतात, जी हाडांच्या मजबुतीसाठी आवश्यक आहेत. या खनिजांच्या नियमित सेवनामुळे ऑस्टिओपोरोसिससारख्या हाडांच्या आजारांचा धोका कमी होतो.

६. निद्रानाश दूर करते:

कृष्णा फळात हर्मन नावाचे संयुग असते, जे नैसर्गिक शामक म्हणून कार्य करते. यामुळे तणाव आणि चिंता कमी होऊन निद्रानाशाची समस्या दूर होण्यास मदत होते.

७. अस्थमा नियंत्रणात मदत:

काही अभ्यासांनुसार, कृष्णा फळाच्या सालीतील अर्क श्वसन तंत्रावर सकारात्मक परिणाम करतात. हे अर्क कफ कमी करण्यास आणि खोकला तसेच घरघर कमी करण्यास मदत करतात, ज्यामुळे अस्थमाच्या रुग्णांना आराम मिळतो. 

८. त्वचेचे आरोग्य सुधारते:

या फळातील अँटिऑक्सिडंट्स आणि व्हिटॅमिन सी त्वचेच्या आरोग्यासाठी लाभदायक आहेत. हे घटक त्वचेवरील वृद्धत्वाच्या चिन्हांना कमी करण्यास मदत करतात आणि त्वचेचा रंग उजळवतात.

९. वजन नियंत्रणात मदत:

कृष्णा फळात कमी कॅलरीज आणि उच्च फायबर असते, ज्यामुळे ते वजन नियंत्रित करण्यासाठी उपयुक्त आहे. फायबरमुळे पोट भरल्यासारखे वाटते, ज्यामुळे अतिरिक्त खाण्याची इच्छा कमी होते. 

१०. रक्तातील साखर नियंत्रित ठेवते:

कृष्णा फळाचा ग्लायसेमिक इंडेक्स कमी असल्याने आणि फायबरचे प्रमाण जास्त असल्याने, हे रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रित ठेवण्यास मदत करते. मधुमेह असणाऱ्यांसाठी हे फळ फायदेशीर आहे. 

११. रक्ताभिसरण सुधारते:

या फळातील लोह आणि तांबे रक्तातील लाल पेशींची निर्मिती वाढवतात, ज्यामुळे शरीरातील ऑक्सिजनचे वहन सुधारते आणि एकूणच ऊर्जा पातळी वाढते. 

१२. कर्करोगाचा धोका कमी करते:

कृष्णा फळातील अँटिऑक्सिडंट्स मुक्त रॅडिकल्सना निष्क्रिय करून कर्करोगाच्या पेशींची वाढ रोखण्यास मदत करतात. यामुळे कर्करोगाचा धोका कमी होतो.

१३. मानसिक आरोग्य सुधारते:

या फळातील पोषक तत्त्वे मेंदूच्या कार्यक्षमतेत सुधारणा करतात आणि तणाव, चिंता तसेच नैराश्य कमी करण्यास मदत करतात. नियमित सेवनामुळे मानसिक आरोग्य सुधारते. 

MYUPCHAR.COM

Citations

lokmat.com

गणेशोत्सवात खा कृष्णा फळ, 'या' रोगांवर जालीम उपाय; आजार आसपास फिरकणारही ...

September 10, 2021 — कृष्णा फळ जांभळ्या रंगापासून पिवळ्या आणि सोनेरी रंगात बदलते. ... कृष्णा फळाचे सेवनामुळे डायबिटीसचा धोका कमी होतो.डायबिटीस ...

myupchar.com

कृष्णा फल (पैशन फ्रूट) के फायदे और नुकसान - Passion fruit benefits and ...

February 26, 2022 — पैशन फ्रूट (Passion Fruit) को भारत में कृष्णा फल के नाम से भी जाना जाता है। यह फल दुनिया भर में व्यापक रूप से खाया जाता है। इसकी 500 से अधिक किस्में होती है। ये आम तौर ...

hindi.asianetnews.com

Janmashtami: कृष्णा फल खाने से शरीर पर होते हैं ये 10 चमत्कारी फायदे ...

September 7, 2023 — passion fruit benefits: भगवान कृष्ण के नाम का फल कृष्णा फल(passion fruit) हेल्थ के लिए बहुत ही लाभदायक माना गया है। तो चलिए जन्माष्टमी (janmashtami 2023) के मौके पर इस फल के गुणों और फायदों ...

ndtv.in

Passion Fruit Benefits: कृष्णकमल कहें या कृष्णा फ्रूट, इस फल को खाने के ...

November 29, 2023 — जो शरीर को कई लाभ पहुंचा सकते हैं. तो चलिए जानते हैं इस फल को खाने के फायदे. पैशन फ्रूट खाने के फायदे- Passion Fruit Eating Benefits: 1. डायबिटीज-

hindi.asianetnews.com

Janmashtami: कृष्णा फल खाने से शरीर पर होते हैं ये 10 चमत्कारी फायदे ...

September 7, 2023 — passion fruit benefits: भगवान कृष्ण के नाम का फल कृष्णा फल(passion fruit) हेल्थ के लिए बहुत ही लाभदायक माना गया है। तो चलिए जन्माष्टमी (janmashtami 2023) के मौके पर इस फल के गुणों और फायदों ...

dnaindia.com

शरीर को कई बीमारियों से बचाता है कृष्ण फल, पेट में जाकर दवा की तरह करता ...

August 26, 2023 — यह फल खाने से स्वास्थ्य को एक नहीं, बल्कि अनेकों फायदे मिलते हैं. कृष्ण फल (Krishna Phal) मूल रूप से ब्राजील का फल है लेकिन अब इसकी खेती कई देशों में की जाती है.

jansatta.com

100 ग्राम कृष्णा फल का सेवन करेंगे तो घंटों टॉयलेट में नहीं बैठना ...

August 23, 2023 — 100 ग्राम कृष्णा फल का सेवन करेंगे तो घंटों टॉयलेट में नहीं बैठना पड़ेगा, बॉडी को मिलेंगे ये 5 ज़बरदस्त फायदे, जानकर आप भी हो जाएंगे हैरान

myupchar.com

कृष्णा फल (पैशन फ्रूट) के फायदे और नुकसान - Passion fruit benefits and ...

February 26, 2022 — पैशन फ्रूट (Passion Fruit) को भारत में कृष्णा फल के नाम से भी जाना जाता है। यह फल दुनिया भर में व्यापक रूप से खाया जाता है। इसकी 500 से अधिक किस्में होती है। ये आम तौर ...

lokmat.com

गणेशोत्सवात खा कृष्णा फळ, 'या' रोगांवर जालीम उपाय; आजार आसपास फिरकणारही ...

September 10, 2021 — कृष्णा फळ जांभळ्या रंगापासून पिवळ्या आणि सोनेरी रंगात बदलते. ... कृष्णा फळाचे सेवनामुळे डायबिटीसचा धोका कमी होतो.डायबिटीस ...

thehealthsite.com

Passion Fruit Benefits: कृष्णा फल या पैशन फ्रूट खाने के फायदे ...

March 22, 2021 — भारत में कृष्णा फल के नाम से पहचाने जाने वाले पैशन फ्रूट का स्वाद खट्टा ...

navbharattimes.indiatimes.com

Krishna Phal Benefits,Healthy Fruit: 'कृष्णा फल' के नाम से भी जाना जाता ...

March 22, 2021 — पैशन फ्रूट को कृष्‍णा फल के नाम से भी जाना जाता है। यह स्‍वाद में टेस्‍टी और सेहत के लिए बेहद फायदेमंद होता है। यहां जानें इसे खाने के क्‍या-क्‍या फायदे ...

arogyam33.blogspot.com

कृष्ण फळाचे फायदे जाणून घ्या

May 18, 2020 — कृष्णा फळाचे गुणधर्म कर्करोगापासून वाचवतात कृष्णा फळा मुळे ...

superfast3education.in

कृष्णा फल के फायदे, औषधीय गुण और नुकसान। Passion Fruit Khane Ke Fayde.

कृष्णा फल के सेवन से शरीर को होने वाले गुण व लाभ in HIndi- कृष्णा फल खाने से हमें बहुत सारे फायदे व पोषक तत्व मिलते हैं आज हम इन्हीं फायदों के बारे में आपको ...

hindimeaning.com

कृष्णा फल खाने के फायदे औषधीय गुण और नुकसान-Passion Fruit In Hindi

Passion Fruit = कृष्णा फल कृष्णा फल (Passion Fruit In Hindi) : इस फल का नाम पैशन फ्रूट है लेकिन भारत में इसे कृष्णा फल के नाम से जाना जाता है। इसे दुनिया भर में व्यापक रूप से खाया ...

hindimeaning.com

कृष्णा फल खाने के चमत्कारिक फायदे

1. ब्लड प्रेशर में फायदेमंद : अगर आप हाई ब्लड प्रेशर की समस्या से परेशान हैं तो यह फल आपके लिए बहुत ही फायदेमंद है। इसमें पोटेशियम की अच्छी मात्र होती है ...